Bài viết này chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về một ký hiệu đặc biệt xuất hiện ở đầu bản nhạc, có tên là Hoá Biểu (Key Signature) hay còn gọi là Dấu Hoá.
Hoá Biểu (Key Signature) là gì?
Đơn giản nhất: Hoá Biểu (Dấu hoá) là một nhóm các dấu thăng (♯) hoặc dấu giáng (♭) được đặt ngay sau khóa nhạc (khóa Sol, khóa Fa…) ở đầu khuông nhạc.
Nó giống như một ‘bảng thông báo‘ hoặc ‘quy tắc chung‘ được đặt ở ‘cổng’ vào của bài nhạc, áp dụng cho tất cả mọi người chơi.
Hoá biểu sử dụng thứ tự cố định:
- Hoá biểu thăng từ trái sang phải là: Fa – Đô – Sol – Rê – La – Mi – Si
- Hoá biểu giáng từ trái sang phải là ngược lại của hoá biểu thăng, cụ thể là: Si – Mi – La – Rê – Sol – Đô – Fa
Ý nghĩa của Dấu Thăng (♯) và Dấu Giáng (♭) trong Hoá Biểu
Dấu Thăng (♯, – Sharp)
- Hình dáng: Trông giống như dấu hashtag trên điện thoại của bạn vậy (♯).
- Ý nghĩa cơ bản: Khi đứng cạnh một nốt nhạc bất kỳ (không phải trong hoá biểu), dấu thăng có nghĩa là tăng cao độ của nốt đó lên MỘT NỬA CUNG (half step).
- Ý nghĩa trong Hoá Biểu: Nếu dấu thăng được đặt trên một dòng kẻ hoặc trong một khoảng trống nhất định trong hoá biểu (tức là ở vị trí của một nốt nhạc cụ thể, ví dụ: ở vị trí của nốt Fa), thì điều đó có nghĩa là TẤT CẢ các nốt Fa (ở bất kỳ quãng tám nào, dù cao hay thấp) trong cả bài nhạc này đều sẽ được chơi là Fa thăng (F♯), trừ khi có ký hiệu khác hủy bỏ tạm thời.
- Ví dụ: Nếu hoá biểu có một dấu thăng ở vị trí nốt Fa, thì mọi nốt Fa bạn gặp trong bài nhạc đó đều phải chơi là Fa thăng (F♯).
Nhìn vào hình minh hoạ trên, (1) cho biết có dấu ♯ xuất hiện đầu bản nhạc tại vị trí nốt Fa (F), như vây tất cả các nốt F trong bản nhạc này như tại (2) (3) và cả (4) đều phải thăng lên nửa cung khi chơi.
Dấu Giáng (♭ – Flat)
- Hình dáng: Trông giống như một chữ ‘b’ thường hơi cong một chút (♭).
- Ý nghĩa cơ bản: Khi đứng cạnh một nốt nhạc bất kỳ (không phải trong hoá biểu), dấu giáng có nghĩa là giảm thấp cao độ của nốt đó xuống MỘT NỬA CUNG (half step).
- Ý nghĩa trong Hoá Biểu: Nếu dấu giáng được đặt trên một dòng kẻ hoặc trong một khoảng trống nhất định trong hoà biểu (tức là ở vị trí của một nốt nhạc cụ thể, ví dụ: ở vị trí của nốt Si), thì điều đó có nghĩa là TẤT CẢ các nốt Si (ở bất kỳ quãng tám nào, dù cao hay thấp) trong cả bài nhạc này đều sẽ được chơi là Si giáng (B♭), trừ khi có ký hiệu khác hủy bỏ tạm thời.
- Ví dụ: Nếu hoá biểu có một dấu giáng ở vị trí nốt Si, thì mọi nốt Si bạn gặp trong bài nhạc đó đều phải chơi là Si giáng (B♭).
Trong hình minh hoạ trên, (1) cho biết có dấu ♭ xuất hiện đầu bản nhạc tại vị trí nốt Si (B), như vây tất cả các nốt Si trong bản nhạc này như tại (2) (3) và cả (4) đều phải giảm xuống nửa cung khi chơi.
Dấu Bình (♮ – Natural)
Trong âm nhạc còn có dấu bình ♮, tuy nhiên dấu này không bao giờ đặt tại hoá biểu đầu bản nhạc mà chỉ xuất hiện ở các khuông nhạc giữa của bản nhạc.
Nó có ý nghĩa làm cho nốt nhạc phía sau nó trở lại độ cao tự nhiên, tức là vô hiệu hoá dấu ♯ hoặc ♭ của nốt đó nếu nốt đó đang chịu ảnh hưởng. Tuy nhiên hiệu lực của dấu bình chỉ trong ô nhịp đó, sang ô nhịp tiếp theo thì nốt nhạc đó lại tiếp tục ♯ hoặc ♭ tiếp như cách chơi từ đầu bản nhạc
Trong hình minh hoạ trên, (1) cho thấy toàn bộ bản nhạc sẽ giáng ở nốt Si (B), nhưng trong ô nhịp số 2, nốt Si có dấu ♮ xuất hiện tại (2), do đó sẽ chơi nốt Si thường chứ không phải Si giáng trong ô nhịp này, hết ô nhịp 2 khi sang các ô nhịp khác tiếp theo thì nốt Si sẽ lại giáng xuống nửa cung.
Vai trò và Ý nghĩa của Hoá Biểu
Hoá biểu rất quan trọng vì:
- Cho biết Tông (Key) của bài nhạc: Đây là vai trò chính. Mỗi bộ hoá biểu (ví dụ: chỉ có 1 thăng, có 2 giáng…) tương ứng với một “tông” hay “giọng” nhạc cụ thể (ví dụ: giọng Sol Trưởng, giọng Rê Thứ…). Việc biết tông giúp bạn hiểu được “bản chất âm nhạc” của bài hát đó.
- Giúp đọc bản nhạc NHANH HƠN: Tưởng tượng nếu cứ mỗi lần gặp nốt Fa thăng, người viết nhạc lại phải viết dấu thăng nhỏ (♯,) trước nốt đó. Rất mất thời gian và rối mắt! Hoá biểu là một cách viết tắt thông minh. Nó đặt “quy tắc chung” lên đầu, và bạn chỉ cần nhớ rằng nốt đó luôn bị thăng/giáng theo hoá biểu.
- Đảm bảo sự Nhất quán: Mọi nhạc công đọc bản nhạc đó đều biết những nốt nào cần được thăng/giáng một cách “mặc định”, đảm bảo mọi người chơi đúng cao độ được định sẵn cho tông nhạc đó.
Lưu ý cho người mới
- Đừng quá lo lắng về việc phải nhớ bộ hoá biểu nào tương ứng với tông nhạc nào.
- Điều quan trọng nhất khi mới tiếp cận là bạn cần NHẬN BIẾT sự xuất hiện của hoá biểu ở đầu bài nhạc.
- Khi nhìn thấy dấu thăng hoặc giáng trong hoá biểu, hãy ghi nhớ vị trí của nó (nó đang nằm ở dòng kẻ/khoảng trống của nốt nào).
- Trong quá trình chơi, mỗi lần gặp nốt nhạc tương ứng với vị trí có dấu thăng/giáng trong hoá biểu, hãy tự nhủ rằng “Nốt này phải được chơi là thăng/giáng theo hoá biểu!”.
Ví dụ: Nếu hoá biểu có 1 dấu thăng ở vị trí nốt Fa, khi bạn gặp bất kỳ nốt Fa nào trên khuông nhạc, hãy đọc nó là “Fa thăng” và chơi đúng nốt Fa thăng trên nhạc cụ của mình.
Hiểu về hoá biểu là một bước tiến quan trọng trong việc đọc và hiểu bản nhạc. Nó giúp bạn tiết kiệm rất nhiều thời gian và đảm bảo bạn đang chơi đúng với ý đồ của người viết nhạc.
Cập nhật mới nhất vào 21/05/2025 bởi | Xuất bản: 21/05/2025
