Chúng ta lại tiếp tục cuộc hành trình khám phá âm nhạc. Trong bài viết này, chúng ta sẽ đi sâu hơn một chút vào một khái niệm cực kỳ quan trọng, đó là Nhịp (Meter).
Hãy tưởng tượng thế này: Khi bạn đi bộ, bạn có một bước chân đều đặn. Khi tim bạn đập, nó có một nhịp điệu đều đặn. Âm nhạc cũng có một “nhịp đập” như vậy, chúng ta gọi đó là phách (beat).
Nhịp (Meter) là gì?
Đơn giản nhất, Nhịp là cách chúng ta gom các phách lại thành từng nhóm đều đặn, và trong mỗi nhóm đó, thường có một phách mạnh hơn các phách còn lại.
Hãy nghĩ đến việc đếm: “một, hai, một, hai, một, hai…” hoặc “một, hai, ba, một, hai, ba…”. Phách “một” thường được nhấn mạnh hơn, đúng không? Đó chính là cảm giác của nhịp.
Ví dụ: Khi nghe một bài hát ru em bé, bạn cảm thấy nó cứ “một (mạnh), hai (nhẹ), ba (nhẹ), một (mạnh), hai (nhẹ), ba (nhẹ)…” lặp đi lặp lại. Đó là nhịp 3. Khi nghe bài hành khúc, bạn cảm thấy nó “một (mạnh), hai (nhẹ), một (mạnh), hai (nhẹ)…”. Đó là nhịp 2.
Vai trò của Nhịp với người chơi nhạc
Nhịp không chỉ là một khái niệm lý thuyết khô khan, nó cực kỳ thiết thực và quan trọng đối với bạn khi chơi nhạc, nó giúp bạn:
- Chơi nhạc ĐỀU ĐẶN: Nhịp cung cấp một khung thời gian, một “bước đi” đều đặn cho bài nhạc. Nhờ có nhịp, bạn biết khi nào thì chơi nốt tiếp theo, giúp bài nhạc không bị nhanh chậm thất thường.
- Chơi nhạc CÙNG NHAU: Nếu bạn chơi nhạc với người khác (song tấu, tam tấu, trong ban nhạc, dàn nhạc…), nhịp là yếu tố cốt lõi giúp mọi người “hít thở” và chơi cùng nhau một cách đồng bộ. Mọi người đều theo cùng một “nhịp đập”. Chỉ cần một người không chơi đúng nhịp, khán giả sẽ có thể cảm nhận được bản nhạc đang “có vẻ như sai sai” ngay.
- ĐỌC BẢN NHẠC: Trên bản nhạc, nhịp được thể hiện rõ ràng. Hiểu nhịp giúp bạn biết cách sắp xếp các nốt nhạc (với độ dài ngắn khác nhau) vào đúng chỗ trong mỗi “ô nhịp” (sẽ nói ở dưới).
- CẢM NHẬN và THỂ HIỆN: Nhịp mang lại đặc trưng, “cá tính” cho bài nhạc (nhịp hành khúc, nhịp Waltz, nhịp disco…). Hiểu nhịp giúp bạn cảm nhận được “bước đi” của bài nhạc và thể hiện nó đúng với tinh thần của tác giả. Chơi đúng nhịp và cảm nhận được nhịp là một phần quan trọng tạo nên sự truyền cảm trong âm nhạc.
Ô nhịp (Bar / Measure)
Trên bản nhạc, các nhóm phách này được phân cách bằng các vạch thẳng đứng gọi là vạch nhịp. Khoảng cách giữa hai vạch nhịp gọi là ô nhịp. Ô nhịp giống như những “ngôi nhà nhỏ” chứa các nốt nhạc, và tổng “độ dài” của các nốt trong mỗi ô nhịp phải vừa đủ số phách quy định của nhịp đó.
(ảnh minh hoạ)
Số chỉ nhịp (Time Signature)
Ở đầu bài nhạc, sau khóa nhạc, bạn sẽ thấy một ký hiệu giống như một phân số, gọi là số chỉ nhịp. Đây là “biển báo” cho biết bài nhạc đang ở nhịp nào.
(ảnh minh hoạ)
Số chỉ nhịp có ý nghĩa:
- Số phía trên: Cho biết mỗi ô nhịp có bao nhiêu phách.
- Số phía dưới: Cho biết loại nốt nào được tính là một phách. (Đối với người mới bắt đầu, bạn chỉ cần nhớ số phía trên quan trọng nhất là cho biết có mấy phách trong 1 ô nhịp. Số dưới, ví dụ số 4 nghĩa là nốt đen bằng 1 phách, số 2 nghĩa là nốt trắng bằng 1 phách, số 8 nghĩa là nốt móc đơn bằng 1 phách… Chúng ta sẽ tìm hiểu kỹ hơn về giá trị nốt sau).
Các loại Nhịp cơ bản và thường gặp nhất
Chúng ta sẽ làm quen với 3 loại nhịp đơn giản và phổ biến nhất.
Nhịp 2/4
- Số chỉ nhịp: 2/4
- Ý nghĩa: Mỗi ô nhịp có 2 phách. Nốt đen tương ứng với 1 phách (vì số dưới là 4).
- Cảm giác: Mạnh – Nhẹ (Phách 1 mạnh, Phách 2 nhẹ). Nghe như bước đi đều đặn.
- Ví dụ nhạc: Các bài hành khúc, nhiều bài hát thiếu nhi đơn giản.
Nhịp 3/4
- Số chỉ nhịp: 3/4
- Ý nghĩa: Mỗi ô nhịp có 3 phách. Nốt đen tương ứng với 1 phách.
- Cảm giác: Mạnh – Nhẹ – Nhẹ (Phách 1 mạnh, Phách 2 nhẹ, Phách 3 nhẹ). Nghe như điệu Van (Waltz): Tùng – Chách – Chách, Tùng – Chách – Chách…
- Ví dụ nhạc: Các điệu Van (Waltz), nhiều bản Minuet trong nhạc cổ điển, một số bài hát trữ tình nhẹ nhàng.
Nhịp 4/4
- Số chỉ nhịp: 4/4 (hoặc đôi khi được ký hiệu bằng chữ ‘C’)
- Ý nghĩa: Mỗi ô nhịp có 4 phách. Nốt đen tương ứng với 1 phách.
- Cảm giác: Mạnh – Nhẹ – Hơi mạnh – Nhẹ (Phách 1 mạnh nhất, Phách 3 hơi mạnh, Phách 2 & 4 nhẹ). Đây là nhịp phổ biến nhất trong hầu hết các thể loại nhạc hiện đại (Pop, Rock, Jazz…).
- Ví dụ nhạc: Rất nhiều bài hát bạn nghe hàng ngày, hầu hết nhạc Pop, Rock, nhạc phim…
Cách làm quen với Nhịp
- Nghe: Hãy thử nghe các bài nhạc và cố gắng vỗ tay hoặc gõ chân theo “nhịp đập” đều đặn của bài hát. Cố gắng cảm nhận xem nhịp đập đó thường nhóm lại mấy lần thì có một điểm nhấn mạnh hơn.
- Đếm: Khi nghe hoặc tập chơi, hãy thử đếm nhẩm theo nhịp đập: “1, 2…”, “1, 2, 3…”, hoặc “1, 2, 3, 4…”.
- Sử dụng Metronome: Đây là thiết bị hoặc ứng dụng phát ra âm thanh tích tắc đều đặn theo tốc độ (tempo) mà bạn cài đặt. Sử dụng metronome là cách tốt nhất để luyện tập sự ổn định về nhịp.
Đừng quá lo lắng nếu ban đầu bạn cảm thấy khó khăn. Việc cảm nhận và chơi đúng nhịp là một kỹ năng cần thời gian và luyện tập. Nhưng một khi đã làm quen, bạn sẽ thấy việc học nhạc của mình trở nên dễ dàng và có “trật tự” hơn rất nhiều.
Cập nhật mới nhất vào 10/05/2025 bởi | Xuất bản: 10/05/2025
